HI - FI Stereo Yükselteçler ve Düzenleri
HI-FI ve stereo nedir?
HI-FI: HI-FI deyimi , ingilizce "high fidelity" kelimelerinin
ilk iki harfleri alınarak oluşturulmuştur. Kelime kelime
tercüme edilirse: Yüksek sadakat demektir. Yani , bir
yükselteçten alınan ses aslına uygun ise, bu yükseftece HI-FI
yükselteç denir . Bunun için de, yükseltecin kaliteli bir dizayn
ve işçilik ile üretilmesi gerekir.
Yalnızca yükseltecin kaliteli olması da yetmemektedir,
Kullanılan mikrofonun, hoparlörün ve yayın banttan veya pikaptan
yapılıyorsa, kullanılan bütün düzeneğin kalitesinin
(performansının) iyi olması gerekir.
Bas ve tiz seslerin daha iyi verilebilmesi için, ayrı ayrı bas
ve tiz hoparlörlerinin kullanılması gerekir. Bunlar genelde özel
kutular içine monte edilir.
Bir HI-FI yükseltici şu özelliklere sahip olmalıdır:
• İşitilebilen frekans limitleri olan 20 Hz ile 20 KHz
arasındaki frekansları distorsiyonsuz ve lineer olarak vermelidir.
Yani, en alttaki ve en üstteki frekansları da, orta frekanslar ile
aynı seviyede vermelidir. • Frekans karakteristiği 40 KHz 'e
kadar çıkabilmeli. • Bu banttaki harmonik distorsiyonu maksimum
çıkış seviyesinde % 6 yi geçmemelidir. • Hışırtı ve ham
bulunmamalı. • Çıkış gücü en az 3 W olmalı. • Mikrofon,
pikap ve teyp girişleri ayrı olmalı. • Hoparlör kutuları
titreşim yapmayacak ve sesi en iyi yansıtacak şekilde özel olarak
üretilmelidir. • Hoparlörden önce kullanılan Bas - Tiz ayırıcı
filtreleri çok iyi dizayn edilmiş olmalıdır. HI-FI yükselteçler
Tek kanallı (mono) olacağı gibi, iki kanallı (stereo) ve dört
kanallı (kuadrofonik) 'de olabilmektedir. Genellikle iki kanallı
olarak üretilir.
Monofonik (monophonic) sistem veya daha kısa deyimiyle "mono"
sistem, Şekil 6.71 'de görüldüğü gibi tek kanallı bir
sistemdir. Şekil 6.71 'de bir pikap (record player), bas-tız
ayarlı bir yükselteç (amplifier) ve bir hoparlörden (loud speaker)
oluşan monofonik HI-FI sistemi verilmiştir.
Şekil 6.71 - Monofik
Sistem |
Stereofonik sistem, daha kısa deyimiyle "stereo sistem" iki
boyutlu ses veya müzik yayını yapan sistemdir. Stereo sistemde
bütün elemanlar iki kanallı yayın yapmaya uygun olmalıdır.
Örneğin; yayın Şekil 6.72 'de görüldüğü gibi bir pikaptan
yapılıyorsa, pikap kafasından başlayarak, pikap çıkışı, yükselteç,
yükselteç çıkışı hep iki kanallı olmalı ve yükselteç çıkışı, iki
adet hoparlöre bağlanmalıdır.
Şekil 6.72 - Pikap girişli bir stereo sistemin
hoparlörler, left (sol) right (sağ) olarak
ayrılmıştır. |
Pikap yerine teyp kullanılabilir. Teybin kayıtları, yapısı ve
çıkışı da iki kanala uygun olmalı diğer deyimiyle stereo
olmalı. Stereo yayın bir konser salonundan da yapılabilir Böyle
bir durum da orkestranın ön taraf iki yanına iki mikrofon konur ve
bunlar bir yükseltecin iki girişine verilip, iki çıkışından iki
hoparlöre bağlantı yapılır.
Orkestra yayını direk yapılmayıp, iki mikrofonla bir banda
kayıt alınıp, daha sonra da buradan yayın yapılabilir.
Bütün bu işlemlerin sonunda hoparlörlerden alınacak ses türü;
derinliği olan, orkestranın sağında ve solunda çalan cihazlardan
ayrı ayrı yayın yapan, eğer kayıttan dinleniyorsa orkestranın
karşısında oturuyormuş hissi veren, gerektiğinde bas ve tiz
seslerin ayrı hoparlörlerden alınabileceği bir ses türü
olacaktır.
İhtiyaca göre hoparlörleri paralel bağlamak suretiyle veya
Şekil 6.74 'te görüldüğü gibi özel düzenlemelerle hoparlör
sayısını arttırmak mümkündür. Ancak her düzenlemede de alan
şiddeti kuralına uymak gerekir. Böyle bir ses ayırımı
yapabilmek için hoparlörlerin yerleştirilme şekli ve dinleyici
yeri önemlidir. Dinleyicinin Şekil 6.73 'te görüldüğü gibi iki
hoparlörün birden ses alanı içinde olması gerekir.
Şekil 6.73 - Stereo sistemde hoparlörlerin
yerleştirilme şekli |
Şekil 6.74 - Stereo ses düzeninde değişik
hoparlör bağlantısı |
Kuadrofonik (quadrophonic) sistemde, sese, sağ, sol, Ön, arka
gibi daha büyük boyut kazandırmak amacı ile Şekil 6.75 'de
görüldüğü gibi 4 kanallı yayın yapılmaktadır. Stereo pikaptan 4
kanallı yayın yapabilmek için düzenleyici
(syhthesizer-sintisayzir) kullanılır.
Şekil 6.75 - Stereo pikaptan giriş yapılan
kuadrofonik sistem. |
Bir HI-FI Stereo Yükselteç
Devresi
Şekil 6.76 'da, 8 transistörlü bir Hi-Fi stereo yükseltecin
şeması verilmiştir. Her bir kanalda 4 transistör
vardır. Şekildeki karakteristik eğrilerinden de anlaşılacağı
gibi Hi-Fi şartlarını ancak limit değerlerde karşılamaktadır.
Ancak, devrenin basit ve gerektiğinde kolayca monte edilerek,
çalıştırılabilmesi bakımından uygundur.
Şekil 6.76 'da verilmiş olan yükselteç şu özelliklere
sahiptir:
Yükselteç 2 x 3W 'tır. Her bir kanal 4 transistörden
oluşmaktadır. Ton ve volüm kontrolleri vardır. Bütün
transistörler NPN tipi silikon yapılıdır. Tek diyotlu 60 V
besleme kaynağı, iyi bir filtre devresi ile takviye
edilmiştir. Çıkış devresi A sınıfı yükselteçtir. Giriş
olarak, stereo pikap giriş gösterilmiştir.
Çalışma Prensibi:
Stereo pikap kafasındaki kristalin titremesiyle oluşan gerilim
iki kanalın girişine uygulanmaktadır. Girişteki balans
potansiyometresi simetrik yüklemeyi sağlamaktadır. Ton kontrolü
için 500 KΩ 'luk iki potansiyometre konmuştur.
Giriş işareti, ön yükselteçlerin beyzine 0,1 µf 'lık
kondansatörler üzerinden uygulanmaktadır. 2N1306
transistörlerinden oluşan, ön yükselteç biriminin giriş direncini
büyültmek amacıyla üç adet direnç konmuştur. Beyz polarması bu
dirençler üzerinden yapılmaktadır.Ön yükselteçler emiteri ortak
bağlantılı düzende gerilim yükselteci olarak çalışmaktadır.
Kollektör polarması 12 KΩ 'luk direnç üzerinden yapılmıştır.
Ön yükselteçler kendisinden sonra gelen ikinci gerilim katına,
0,47 µf 'lık kondansatör, 50 KΩ 'luk volüm potansiyometresi ve 5µf
'lık elektrolitik kondansatör üzerinden bağlanmışlardır. Bu bir
C-R-C kuplajıdır. Kondansatörler aynı zamanda katlar arası DC
etkileşimi önlemektedir. Elektrolitik kondansatör ayrıca,
ikinci kat gerilim yükselteci olan ve A sınıfı çalışan 2N3710
transistörünün beyz polarma gerilimi üzerine, işaret geriliminin
dengeli olarak bindirilmesini sağlar. Bu bir nevi polarma
geriliminin modülasyonu (şekil verilmesi) 'dir.
İkinci gerilim yükselteci katı olan 2N 3710 transistörü,
emiteri ortak bağlantılı çalışma yapmaktadır.15 K 'luk direnç üzerinden negatif geri besleme
yapılmıştır. 2N3710 transistörü, kendinden sonra gelen ve çıkış
güç transistörü olan 2N3709 transistörüne direk kuplaj ile
bağlıdır.
Şekil 6.76 - 2 ks 3W 'lık HI-FI stereo
yükselteç |
2N3710 transistörünün kollektör polarma gerilimi ile 2N3709
transistörünün beyz polarması ortak olarak 47 KΩ 'luk direnç
üzerinden sağlanmıştır. 2N3709 transistörü kollektörü ortak
bağlantılı olarak çalışmakta ve çıkış katına direk kuplajlı
bağlantı ile gerekli gücü sağlamaktadır. Çıkış katı transistörü
2N1050 bir güç transistörü olup, emiteri ortak bağlantılı olarak
çalışmaktadır. Çıkış trafosu üzerinden hem hoparlör
çalıştırılmakta, hem de kollektör polarma gerilimi
sağlanmaktadır.
2N1050 transistörünün kollektörüne bağlı 10nF 'lık bir
kondansatör hem yüksek frekanslı harmoniklerin ve parazitlerin
toprağa verilmesini sağlamakta , hem de transformatörden gelecek
olan zıt endüksiyon şoklarından transistörü
korumaktadır. Hoparlör çıkışı transformatör üzerinden
yapılmıştır Böylece hem empedans uygunluğu sağlanarak randıman
artırılmakta, hem de istenilen bir hoparlör seçilerek çalışma
esnekliği yaratılmaktadır. Çıkıştaki 2N3709 sürücü transistörü
ile 2N1050 güç transistörü fazla akım çektiklerinden ısınırlar.
Soğutulmalarını sağlamak için ya özel soğutucu üzerine ya da beyz
ve emiteri izolasyonla korumak suretiyle şase üzerine monte etmek
gerekir.
En uygunu soğutucu üzerine montedir, özellikle 2N1050 için 50
cm2 yüzeyli bir soğutucu kullanılmalıdır. Çıkış
transformatörlerinin özel olarak sarılması gerekir. Primer sargı
direnci Z = 570 Ω olacaktır. Sekonder sargı direncinin,
kullanılacak hoparlör bobini ile aynı direnç değerinde olması
tercih edilir. 4 veya 8 Ω 'luk bir hoparlör
kullanılabilir. Şekilde görüldüğü gibi yükselteç, 1N537 diyodu
veya muadili ile doğrultma yapılan ve çıkışında pi (π) tipi filtre
bulunan bir kaynak tarafından beslenmektedir. Şeklin altındaki
karaktsristik eğrilerinden de anlaşıldığı gibi, yükselteç 20 KHz
'e kadar normal çıkış vermekte, 20 KHz 'den sonra zayıflama
artmaktadır. ± 3 dB 'lik tolerans sınırı esas alınırsa, 40 Hz ile
30 KHz arasında tatminkar çıkış vermektedir. Keza distorsiyon da,
285 W 'a kadar tolerans sınırları içinde kalmaktadır. Ondan sonra
hızla artmaktadır.
Bu değerler ideal bir HI-FI değerlerine göre daha kötüdür.
Ancak, bu devre kolay uygulanır olması bakımından tercih
edilmiştir. Yeni başlayanlar için anlaşılması ve takibi
kolaydır.
Karakteristik Değerler:
• Besleme gerilimi: 60 V • Akım sarfiyatı: 300 mA • Giriş
direnci: 40 KΩ • Giriş gerilimi: (1 KHz 'de) her bir kanal
için, 200 mV ( 3 W çıkışta } • Çıkış gücü (her bir kanalda): 3
W ( % 10 distorsıyonlu ): 1 W ( % 0.9 dıstorsiyonlu) • Çıkış
empedansı: Hoparlör bobin empedansı (4-8 Ω) ve buna eşdeğer
transformatör sekonderi • Frekans karakteristiği: ± 3 dB 'de 40
Hz - 30 KHz • Besleme transformatörü: Prirneri : 220 - 240 V,
Sekonderi: 60 V - 0,5 A - 30 VA • Çıkış transformatörü:
Primeri: 570 Ω empedanslı, Sekonderi: Hoparlör empedansına uygun,
Gücü: En az 3W
Alt bölümdeki şekiller ve açıklamalar "http://www.elektronik.gezgini.com/"
adresinden alınmıştır...
22W Stereo Amplifikatör:
Açıklama: Devrede verilmis olan TDA1554 ,katalogda 2 Ω
hoparlörle 4x11 W güç verebilmektedir. Devremizde iki opamp
paralel baglanarak 4 Ω 'luk hoparlörle 2x11 W seklinde
kullanilmistir.Entegre sogutucuya baglanmalidir.Eger iyi bir
Sogutucuya baglanirsa 28W a kadar çikabilir. Max ses almak
istersek kaynagimizin degerleri 12 V 5A olmasi
gerekmektedir. |
|
Surround Sound:
Açıklama: Sistem stereo girisi sag sol ön ve arka olmak
üzere 4 farkli çikisa ayirir. Bunu için 6 tane opamp
kullanilmistir. Giriste kullanilan opamlar voltaj takipcisi
olarak kullanilmistir. Diger kullanilan 2 opamp ise
birincisi fark alici ikincisi ise toplayiyici olarak
kullanilmistir. Opamplar hakkinda daha çok bilgi için
tiklayiniz. Genellikle sinema salonlarinda kullanilan
surround sound (home theatre) sistemidir.
|
|
205W Audio Amplifikatör:
Açıklama: Audio amplifikatörler elektronik dünyasinda
popüler olan bir bölümdür. Firmalar bunun için özel
entegreler piyasaya sürmektedir. Bu firmalardan biri olan
STK audio amplifikatörlerin öncüsüdür. Firmanin üretmis
oldugu STK 4048 yüksek güçlü, düsük distorsiyonlu bir
entegredir. Entegre +-55 V da 4 Ω 'luk hoparlörde 205 W 8 Ω
'luk hoparlörde 150W güç vermektedir.
|
| | |